Tijdlijn van de AIVD
Tussen de oprichting van de AIVD in 1945 en nu zijn er in de (inlichtingen)wereld veel ontwikkelingen geweest die invloed hebben gehad op onze huidige organisatie en zijn voorgangers.
Een tijdlijn van de AIVD
-
1945 - heden
-
In dit overzicht hebben we de belangrijkste momenten in onze geschiedenis op een rij gezet.
-
Op 29 mei 1945 richt het Militair Gezag (de tijdelijke regering) het Bureau Nationale Veiligheid (BNV) op. Deze organisatie heeft het vooral druk met het opsporen van collaborateurs (die tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben samengewerkt met de Duitsers).
Hoewel er in de eerste helft van de twintigste eeuw ook al inlichtingendiensten bestonden, richtten deze zich hoofdzakelijk op militaire ontwikkelingen en verhoudingen.
Daarom houdt de AIVD de oprichtingsdatum van het BNV aan als zijn 'geboortedag'.
-
In april 1946 ziet de Centrale Veiligheidsdienst (CVD) het levenslicht. Deze dienst houdt zich vooral bezig met de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog.
Daaronder valt onder meer het voorkomen van eigenrichting door voormalige verzetslieden die willen dat oorlogsmisdadigers harder worden aangepakt.
-
Op 8 augustus 1949 wordt de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) opgericht. In het begin staat het onderzoeken van dreigingen vanuit het Oostblok hoog op de agenda.
In de loop der jaren komen daar andere aandachtsgebieden bij, zoals extremisme en terrorisme. Een andere kerntaak van de BVD is het uitvoeren van veiligheidsonderzoeken.
-
Per 3 december gaat de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten1987 in. Volgens de wet heeft de BVD 3 taken:
- onderzoek doen naar dreigingen voor de democratische rechtsorde en de veiligheid van de staat;
- verrichten van veiligheidsonderzoeken;
- bevorderen van de beveiliging van gegevens en instanties die van vitaal belang zijn voor de instandhouding van het maatschappelijk leven.
De Wiv 1987 bevat in totaal 26 artikelen.
-
Op 9 november 1989 valt de Berlijnse Muur. Twee jaar later, in december 1991, wordt de Sovjet-Unie opgeheven. Deze twee gebeurtenissen staan symbool voor het einde van de Koude Oorlog.
De Duitse hereniging en de ineenstorting van het communisme betekenen dat de BVD zich opnieuw moet gaan oriënteren op zijn taken en verantwoordelijkheden.
-
11 september 2001 is een dag die bij veel mensen in geheugen gegrift staat. Niet alleen vliegen op deze dag twee vliegtuigen het World Trade Center in New York binnen, ook crasht een vliegtuig in het Pentagon en stort een ander toestel neer in een veld bij Pittsburgh. Er komen bijna drieduizend mensen bij om het leven.
Gevolgen
De gebeurtenissen van 11 september schokken de hele wereld. Ook in Nederland hebben de aanslagen gevolgen. Naast de deelname aan een militaire missies in Afghanistan worden Nederlanders er in het dagelijks leven mee geconfronteerd.
Zo worden de controles op Schiphol een stuk strenger, zijn zwaardere veiligheidsmaatregelen bij grote (sport)evenementen eerder regel dan uitzondering en komt de discussie over de integratie van minderheden in een stroomversnelling.
Opkomend jihadisme
De AIVD (toen nog BVD) waarschuwt begin 2001 al voor de gevaren van opkomend jihadisme in de publicatie Terrorisme aan het begin van de 21e eeuw.
Ook politiek staat dit onderwerp hoog op de agenda. Er wordt onder meer een Actieplan Terrorismebestrijding en Veiligheid opgesteld. Een van de maatregelen hierin is: het uitbreiden (en daarmee versterken) van de dienst.
-
De BVD draagt in oktober 2001 een deel van zijn archief over aan het Algemeen Rijksarchief, waardoor bepaalde gegevens openbaar worden.
Dit is een unieke gebeurtenis, omdat nog niet eerder is voorgekomen dat een archief van de veiligheidsdienst op deze manier toegankelijk is gemaakt. Het gaat in dit geval om documenten uit het archief van het Bureau Nationale Veiligheid (BNV), een vroege voorloper van de dienst uit de jaren '40 van de vorige eeuw.
In 2015 heeft de AIVD ook het archief van de Centrale Veiligheidsdienst (CVD) overgedragen aan het Nationaal Archief. De CVD-stukken geven een beeld van hoe de dienst in de naoorlogse jaren en in aanloop naar de Koude Oorlog zijn taken uitvoerde.
In 2016 is de selectielijst voor de archieven van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en voorgangers vastgesteld. Hierin staat concreet welke categoriëen archiefstukken de dienst op termijn moet overgedragen aan het Nationaal Archief (en welke worden vernietigd).
-
Op 6 mei wordt op het Mediapark in Hilversum de lijsttrekker van de Lijst Pim Fortuyn (LPF) met een vuurwapen om het leven gebracht. Nederland reageert geschokt. De dader wordt korte tijd later aangehouden.
Beveiliging publieke personen
De AIVD moet in de eerste maanden na de dood van Pim Fortuyn herhaaldelijk uitleggen welke taak de dienst heeft met betrekking tot de veiligheid en beweging van publieke personen.
Op dat moment waarschuwt de dienst alleen als uit zijn onderzoeken een concrete dreiging voor bijvoorbeeld een politicus naar voren komt. De dienst maakt nog geen analyses welke dreiging iemand mogelijk aantrekt en welke risico's iemand loopt door zijn functie of uitingen.
Dreigings- en risioanalyses
Naar aanleiding van de moord plaatst de onafhankelijke onderzoekscommissie -Van den Haak de rol van de AIVD in de beveiliging rond Fortuyn in perspectief.
Sinds 2006 heeft de AIVD een rol in het stelsel bewaken en beveiligen. Dat houdt in dat wij dreigings- en risicoanalyses opstellen naar aanleiding van mogelijke dreigingen tegen personen, diensten of objecten die vallen in het rijksdomein.
-
Bij de inwerkingtreding van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 wordt de 'inlichtingentaak buitenland' toegevoegd aan de takenlijst van de dienst. Sindsdien verzamelen wij dus ook politieke inlichtingen.
Omdat de term Binnenlandse Veiligheidsdienst niet langer de hele lading van onze werkzaamheden dekt, wordt deze naam op 29 mei aangepast naar Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD).
-
Op 2 november 2004 wordt Nederland - met de moord op filmregisseur Theo van Gogh – getroffen door een terroristische aanslag. Diezelfde maand brengt de commissie-Havermans toevallig het rapport AIVD in Verandering uit.
De commissie concludeert dat de AIVD niet de capaciteit en middelen heeft om tegemoet te komen aan de groeiende behoefte om dreigingen vanuit radicaliserende gemeenschappen in de samenleving te onderkennen (en te duiden).
De commissie waarschuwt ook dat door de grote aandacht voor jihadistisch terrorisme na 11 september 2001 minder ruimte overblijft voor andere aandachtsgebieden, zoals dierenrechtenextremisme en spionage door buitenlandse diensten. Havermans noemt dit een "onwenselijke situatie".
Toenemende dreiging
De toenemende terroristische dreiging in Europa vraagt om meer expertise en mankracht. Dat heeft gevolgen voor het personeelsbestand van de AIVD. In deze tijd werken er voor het eerst meer dan 1.000 mensen bij de dienst.
-
Het grootste deel van de twintigste eeuw is de dienst gevestigd in twee kantoorpanden aan de President Kennedylaan in Den Haag.
Van 1993 tot 2007 is een kantoorgebouw in Leidschendam het thuisadres van de AIVD (en diens voorganger BVD). Doordat in deze periode steeds meer nieuwe medewerkers worden aangenomen, wordt op den duur ook deze locatie te klein.
Om die reden zijn we in 2007 verhuisd naar het huidige pand aan de Europaweg in Zoetermeer.
-
Ten tijde van de economische crisis besluit het toenmalige kabinet om 68 miljoen euro, een derde deel van het totale budget, te bezuinigen op de AIVD. Deze maatregel heeft negatieve gevolgen voor het personeelsbestand.
In 2014 en 2015 krijgt de dienst er door de toegenomen dreiging in Europa weer geld (en ook nieuwe collega's) bij. Aan het einde van het tweede decennium van de 21ste eeuw werken er circa 1.800 mensen bij de AIVD.
-
In 2013 concludeert de commissie Dessens na het evalueren van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 dat deze wet 'uit de tijd' is.
De commissie pleit voor een moderniseringslag, waarmee een nieuwe balans moet worden geworden tussen het effectief kunnen opereren van de dienst en de rechtsstatelijke waarborgen.
De conclusie van dit rapport zal uiteindelijk leiden tot een vernieuwde wet, de Wiv 2017.
-
ISIS roept op 29 juni 2014 het door hen verklaarde kalifaat uit. De terroristische groepering roept moslims wereldwijd op trouw te zweren aan de organisatie en zich in ISIS-gebied te vestigen.
Uitreizigers komen voor hun vertrek vrijwel allemaal in aanraking met propaganda, zoals beelden van excessief geweld tegen 'ongelovigen'.
Sinds haar opkomst heeft ISIS aanhangers aangestuurd, gestimuleerd en geïnspireerd tot het plegen van aanslagen, zowel in de regio als in de westerse wereld.
-
De terroristische dreiging die uitgaat van de opkomst van ISIS - en de daarop volgende aanslagen in onder meer Brussel en Parijs - is voor Europese veiligheidsdiensten, waaronder de AIVD, aanleiding om nog intensiever te gaan samenwerken.
Dat gebeurt onder meer binnen het samenwerkingsverband van de Counter Terrorism Group (CTG). Deze vorm van terrorisme adequaat bestrijden kan immers geen enkele dienst alleen. Door de open grenzen en het vrije verkeer van mensen, delen Europese landen dezelfde terroristen.
-
De nieuwe wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten komt er niet zomaar. Aan de invoering van de Wiv 2017 gaat een publiek debat en een raadgevend referendum vooraf dat plaatsvindt op 21 maart 2018.
Stemmend Nederland is sterk verdeeld. Wanneer de Kiesraad op 29 maart de defnitieve uitslag bekendmaakt, blijkt dat 46,5% stemgerechtigden voor, en 49,4% tegen heeft gestemd.
Naar aanleiding van de referendumuitslag voegt het kabinet zes extra garanties toe, bovenop de waarborgen die al in de wet staan.
Op 1 mei 2018 treedt de Wiv 2017 in werking.
-
Sinds de invoering van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 heeft de zorgvuldige implementatie van deze nieuwe wet de hoogste prioriteit gehad voor onze organisatie.
De Wiv 2017 is immers onze licence to operate: een goede uitvoering van de wet is fundamenteel voor het vertrouwen in de AIVD.
Dankzij de Wiv 2017 zijn onze bevoegdheden in lijn gebracht met de mogelijkheden van moderne communicatie. In de operationele praktijk levert dat voor een aanzienlijk deel positieve ervaringen op, maar er zijn ook knelpunten gesignaleerd.
Zo bestaat bij de AIVD zorg over het vermogen om binnen de huidige kaders verborgen dreigingen te kunnen (blijven) onderkennen, zowel in voorspellende zin als terugkijkend naar het verleden. Dit raakt aan de kern van de maatschappelijk opgave van de dienst.In het regeerakkoord van kabinet Rutte III was afgesproken om de wet uiterlijk twee jaar na de inwerkingtreding te evalueren. Een onafhankelijke commissie heeft dat onderzoek.
De commissie heeft in januari 2021 het evaluatieverslag gepresenteerd. Hierin staat dat de Wiv 2017 voldoende bevoegdheden en waarborgen heeft op ons werk. Desondanks beschrijft de wet nog onvoldoende wat er technisch en operationeel nodig is. De wet is soms ook onduidelijk, zo is gebleken in de praktijk.
Het kabinet heeft de aanbevelingen van de evaluatiecommissie overgenomen en werkt aan de voorbereiding van een wetswijziging. Waar mogelijk werken de AIVD en MIVD nu al in lijn met de adviezen van de commissie.
-
De AIVD viert in 2020 zijn 75-jarig bestaan. De dienst zet zich sinds de oprichting, kort na de Tweede Wereldoorlog, in om de democratie te beschermen tegen nationale en internationale dreigingen.
De AIVD staat voor de veiligheid van Nederland en doet wat nodig is om te voorkomen dat staten, organisaties of personen onze rechtsstaat tegenwerken, ondergraven of aanvallen.
Dat was zo in 1945, dat was nog steeds zo in 2020 en daar zal de AIVD zich ook in de toekomst sterk voor blijven maken.
-
De AIVD vierde in 2020 zijn 75-jarig bestaan. Het einde van dit lustrumjaar is op 28 mei 2021 gevierd met de opening van de bijzondere tentoonstelling 'Uit de schaduw van het verzet, portretten van AIVD-medewerkers toen en nu' in het Oranjehotel in Den Haag.
De tentoonstelling, die in onderstaande video door directeur-generaal Erik Akerboom wordt geopend, heeft de beginjaren van de AIVD als thema.
Ga terug naar de pagina Over de AIVD.
Spreektekst van Erik Akerboom, directeur-generaal van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst: "Met het plaatsen van deze schoenen, het laatste museumstuk, open ik de tentoonstelling van en over de AIVD, hier in Scheveningen, in het Oranjehotel.
We sluiten daarmee ook ons 75-jarig jubileum af, dit jaar. En ik hoop natuurlijk dat velen van u deze prachtige tentoonstelling kunnen gaan bezoeken."
-
