Q&A vertrouwensfuncties en veiligheidsonderzoeken: wat kan en mag de AIVD wel en niet?
De afgelopen dagen zijn er in diverse media artikelen verschenen over de veiligheidsonderzoeken die de AIVD uitvoert. In deze artikelen is soms sprake van begripsverwarring. Ook is niet altijd even helder wat de AIVD op dit gebied kan en mag. Hieronder volgen enkele Q&A over dit onderwerp.
Wat is het verschil tussen een veiligheidsonderzoek, een Verklaring Omtrent Gedrag en een screening?
In veel publicaties wordt gesproken over het ‘screenen’ van medewerkers. Dit is een meer algemene term. De veiligheidsonderzoeken die de AIVD uitvoert, zijn een vorm van screening. Een andere vorm van screening is bijvoorbeeld de Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) die werknemers, via hun werkgever, kunnen aanvragen bij de gemeente. Met deze VOG heeft de AIVD geen bemoeienis. Ook zijn er steeds meer werkgevers die de antecedenten van hun nieuwe werknemers nagaan.
Wanneer voert de AIVD veiligheidsonderzoeken uit?
Het onderzoek naar een persoon die een vertrouwensfunctie gaat vervullen heet een veiligheidsonderzoek. Niet alle functies kunnen zomaar vertrouwensfunctie worden.
Bij een vertrouwensfunctie kan gedacht worden aan iemand die werkt in en nabij vliegtuigen op Schiphol. Of aan een beleidsmedewerker op een ministerie, die met gevoelige informatie in aanraking komt. Bij de AIVD zijn alleen maar vertrouwensfuncties.
De verantwoordelijke vakminister neemt, in overleg met de AIVD, het besluit of een functie een vertrouwensfunctie wordt. Daarvoor is een heel proces nodig, waarbij ook naar andere dingen gekeken wordt zoals hoe met de informatie wordt omgegaan en waar die wordt opgeslagen.
Zijn alle veiligheidsonderzoeken even zwaar?
In de vertrouwensfuncties zijn gradaties (A, B en C) aangebracht die weer samenhangen met de kwetsbaarheid van de functie; bijvoorbeeld het soort staatsgeheimen waarmee men in aanraking komt. In een A-functie kan men zeer grote schade toebrengen aan de staat, bij de C-functie is die minder groot. De mate van veiligheidsonderzoek hangt met de gradaties samen. Het ligt voor de hand dat een A-veiligheidsonderzoek het meest diepgaand is. Naast deze drie categorieën zijn er nog een paar groepen afgebakende vertrouwensfuncties: in de politiesector, de burgerluchtvaart en bij de dienst Koninklijk Huis. De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) verzorgt de veiligheidsonderzoeken voor defensiepersoneel.
Is de uitkomst van het AIVD-onderzoek bindend?
Als het veiligheidsonderzoek in gunstige zin is afgerond, dan stuurt de AIVD betrokkene een Verklaring van Geen Bezwaar (VGB) en de werkgever een bericht dat betrokkene een VGB heeft gekregen. Als uit het onderzoek blijkt dat iemand niet in aanmerking kan komen voor de vertrouwensfunctie, dan krijgt betrokkene een voornemen tot weigering van de VGB toegestuurd en de reden die hieraan ten grondslag ligt. Hij of zij heeft dan overigens nog de mogelijkheid bezwaar aan te tekenen tegen dit voornemen.
Het besluit (wel of geen VGB) is bindend en dus géén advies. Het is de werkgever dan ook niet toegestaan om een persoon, bij weigering van de VGB, toch op die functie te plaatsen.
Kan ik mijn medewerkers onderwerpen aan een AIVD-veiligheidsonderzoek?
Steeds meer werkgevers hebben graag gescreende mensen in dienst; bij voorkeur mensen die een veiligheidsonderzoek hebben ondergaan door de AIVD. Hier zijn enkele kanttekeningen bij te plaatsen.
Het is onmogelijk en onwenselijk om iedereen aan een AIVD-veiligheidsonderzoek te onderwerpen. Gekeken moet worden of dat echt nodig is, omdat je met een veiligheidsonderzoek diep in iemands privéleven kijkt. Dat kan alleen met een zeer goede reden. Omdat de AIVD een overheidsorganisatie is die gaat over de nationale veiligheid, richt het veiligheidsonderzoek zich altijd op dat thema. Met andere woorden: pas als aantoonbaar is dat de nationale veiligheid kan worden aangetast, is het nodig een vertrouwensfunctie aan te wijzen en veiligheidsonderzoeken uit te voeren. Kortom: de werkgever moet kunnen aantonen dat de functie waarvoor hij mensen wil screenen een vertrouwensfunctie is.
Meer informatie vindt u op de pagina Veiligheidsonderzoeken. Daarop zijn vandaag ook de 'Leidraad Aanwijzing Vertrouwensfuncties' en de bijbehorende handleiding geplaatst. Deze worden gestuurd naar eenieder die te maken heeft met het aanwijzen van vertrouwensfuncties.