De AIVD doet sinds 2022 onderzoek naar ondermijning van de democratische rechtsorde door criminele netwerken. Enkele criminele netwerken hebben de afgelopen jaren nietsontziend geweld gebruikt in de openbare ruimte. Dat was niet alleen om af te rekenen met criminele rivalen. Als dat hun belangen diende pleegden ze ook aanslagen op redacties, journalisten en advocaten.
Een groot aantal officieren van justitie, rechters, Kamerleden en bestuurders wordt momenteel beveiligd. Dat mensen in zulke beroepen het doelwit zijn, bedreigt de nationale veiligheid. Want een rechtstaat kan niet zonder vrije en veilige rechtspraak, journalistiek, strafrechtelijke handhaving en openbaar bestuur.
Het onderzoek moet eraan bijdragen dat rechters, journalisten, bestuurders en Kamerleden hun werk vrijuit en veilig kunnen doen
De dreiging van aanslagen en liquidaties werkt diep door in de sectoren die ermee te maken krijgen. Het kan ertoe leiden dat zij minder goed functioneren, of dat zij voor hun functioneren een onaanvaardbare hoge prijs moeten betalen. Bedreigde journalisten, juristen en bestuurders vrezen voor hun leven, en voor dat van hun naasten. Beveiliging beperkt hun bewegingsvrijheid ingrijpend.
Onder invloed van aanhoudende geweldsdreiging kunnen Kamerleden zichzelf censureren, journalisten een publicatie achterwege laten of juristen en bestuurders bepaalde besluiten schuwen. Een risico is ook dat niet-bedreigde beroepsgenoten onderzoeken naar georganiseerde misdaad liever vermijden, of dat mensen ervoor terugschrikken een baan te kiezen bij de politie, de advocatuur of het openbaar bestuur. Dat kan de democratische rechtsorde van binnenuit uithollen. Enkele criminele netwerken lijken door hoe ze te werk gaan, er bovendien op uit om de samenleving te schokken en angst aan te jagen.
Sommige netwerken bedreigen de democratische rechtsorde ook door infiltratie en corruptie. Ze proberen mensen in cruciale functies bij de overheid en bij bedrijven om te kopen en onder druk te zetten. Dat verzwakt de overheid en de maatschappij van binnenuit.
De dreiging van aanslagen en liquidaties werkt diep door in de sectoren die ermee te maken krijgen
De dienst heeft tot het onderzoek naar criminele ondermijning van de democratische rechtstaat besloten in overleg met partners en betrokken ministeries, en na grondig vooronderzoek.
Kerntaak AIVD
De kerntaak van de dienst is het beschermen van de nationale veiligheid en de democratische rechtsorde. Vanuit die taak doet de dienst dit onderzoek, naar de netwerken die in staat zijn (en soms ook de bedoeling hebben) de democratische rechtsorde te ondermijnen.
Taakverdeling OM, politie en AIVD
Het opsporen van criminelen is de taak van de Nationale Politie, de vervolging is aan het Openbaar Ministerie. Het AIVD-onderzoek draagt eraan bij dat aanslagen tegen de rechtstaat worden voorkomen, dat bedreigde personen worden beschermd, en dat zwakke plekken bij de overheid en het bedrijfsleven (zogeheten systeemkwetsbaarheden) worden ontdekt, zodat criminelen die niet kunnen misbruiken.