Voorwoord

De inval van Rusland in Oekraïne bracht oorlog in Europa op een schaal die veel mensen in hun leven niet eerder hebben meegemaakt. Andere dreigingen kunnen ernaast verbleken.

Tegelijk plaatst de oorlog al bestaande dreigingen soms juist in een scherper licht. De AIVD, de MIVD en inlichtingen- en veiligheidsdiensten uit andere landen waarschuwen al jaren voor cyberaanvallen, spionage, de gestage doorontwikkeling van massavernietigingswapens en de intenties van statelijke actoren met agressieve doelen.

In Oekraïne komt dit alles nu samen tot een gewapend conflict dat Europa laat schudden op haar grondvesten, met grote humanitaire en economische gevolgen. Het is een trieste onderstreping van de noodzaak voor het werk van de AIVD en de MIVD. 

Binnen Nederland hielden veel dreigingen in 2021 verband met toenemende verdeeldheid en verharding in de samenleving. Afgelopen jaar kreeg de AIVD beter zicht op 'accelerationisten': een nieuwe generatie jonge rechts-extremisten die in online groepen terroristisch geweld verheerlijken met als doel: het in Nederland ontketenen van chaos en rassenoorlog. 

Ook zag de AIVD een deel van het anti-overheidsprotest radicaliseren tot gewelddadig extremisme. Dat was terug te zien aan soms publiekelijke intimidatie en eigenrichting en aan (doods)bedreigingen tegen onder meer prominente politici. 

Nederlandse burgers, bedrijven en overheden stonden in 2021 continu bloot aan het risico van cyberaanvallen door andere landen. China en Rusland lopen daarin voorop. Zij hebben offensieve cyberprogramma’s die grote aantallen hackers inzetten om te spioneren, kennis te stelen of sabotage voor te bereiden of te plegen. 

Veel dreigingen in 2021 zijn een samengaan van nationaal en internationaal, digitaal en fysiek, statelijk en non-statelijk. Dit, gedragen door technologie en digitalisering, stelt de samenleving en de dienst voor nieuwe vragen.

Zoals de vraag of de AIVD een rol kan spelen als criminaliteit leidt tot aantasting van de democratische rechtsorde – in 2021 zijn we daartoe een verkennend onderzoek begonnen. Of de vraag wanneer en hoe de AIVD kan helpen het probleem van grootschalige aanvallen met ransomware tegen te gaan.

De huidige tijd vraagt vergaande samenwerking met partners, nationaal en internationaal. Een goed voorbeeld daarvan is de nauwe samenwerking met de MIVD, onder meer op het gebied van Rusland. Het vraagt ook om de (technische) middelen om een goede inlichtingenpositie te houden. Virtual agents, hackoperaties en interceptie op de kabel speelden daarbij in 2021 een grote rol.

Een nieuwe tijdelijke wet kan de AIVD en MIVD in staat stellen daarbij effectiever te reageren op cyberdreigingen, gepaard aan adequaat toezicht, passend bij het dynamische karakter van cyberonderzoek. Die wet is in voorbereiding. 

De samenleving mag erop vertrouwen dat de AIVD op die manier waakt over de nationale veiligheid van Nederland. Daarbij hoort dat we in het openbaar verslag doen van wat we daartoe hebben onderzocht.

Juist terwijl oorlog een schaduw werpt over vrije landen is het van belang dat in een democratische rechtsorde een geheime dienst, waar mogelijk, ook een open dienst is.