Naar aanleiding van: 'AIVD-screening kandidaat-gemeenteraadsleden'
In diverse media vragen wetenschappers zich af of het een goed idee zou zijn als de AIVD kandidaat-gemeenteraadsleden zou screenen. In uitzonderlijke gevallen kan de AIVD nu al wel naslag doen in zijn systemen.
Terughoudende opstelling
De AIVD heeft de taak om eventuele dreigingen tegen de democratische rechtsorde te onderkennen. De integriteit van de openbare sector, waar gemeenteraden ook onder vallen, is essentieel voor een goed functionerende democratie. Bij het kiezen en samenstellen van gemeenteraden stelt de AIVD zich echter terughoudend op. We laten de democratie haar werk doen. Toch kunnen we in sommige gevallen een rol krijgen.
Politieke partij doet eerst eigen onderzoek
De eerste verantwoordelijkheid voor de integriteit van een beoogd kandidaat-gemeenteraadslid ligt (uiteraard) bij hemzelf. Een politieke partij heeft op haar beurt een verantwoordelijkheid bij de samenstelling van de kandidatenlijst.
De partij kan daarvoor zelf onderzoek doen naar de integriteit van een kandidaat-raadslid. Zij kan bijvoorbeeld vragen om een curriculum vitae en een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). De partij kan ook navraag doen over de kandidaat bij mensen in zijn omgeving (referenten). Als daarna toch nog bedenkingen blijven bestaan, dan kan de partijvoorzitter via de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) een verzoek om informatie indienen bij de AIVD.
Naslag in eigen informatiesystemen
Wanneer de AIVD een verzoek in behandeling neemt, doen we naslag naar de betrokken persoon in onze eigen systemen. Daarbij kijken wij in onze eigen informatiesystemen of daarin informatie staat waaruit blijkt dat de kandidaat een gevaar vormt voor de nationale veiligheid. Bijvoorbeeld of hij zich in extremistische kringen begeeft. De kandidaten worden dus niet uitgebreid onderzocht, zoals bij het veiligheidsonderzoek.
De term screening, zoals die in de media wordt gebruikt, staat niet als zodanig in de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) genoemd. Het onderzoek dat daarbij het dichtst in de buurt komt, is een veiligheidsonderzoek. Een veiligheidsonderzoek doet de AIVD alleen voor zogeheten vertrouwensfuncties. Het lidmaatschap van een gemeenteraad is geen vertrouwensfunctie.
De minister van BZK meldt de uitkomst van de naslag aan de partijvoorzitter. Ook wordt de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten hierover geïnformeerd.
Nieuwe wet met nieuwe taak voor naslag
De AIVD doet tot nu toe dergelijke naslagen omdat het past bij zijn taak om de democratische rechtsorde en de integriteit van het openbaar bestuur te beschermen. Toch is deze taak nergens expliciet in de huidige wet vastgelegd.
In de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 is juist ten aanzien van de naslag van bijvoorbeeld kandidaat-gemeenteraadsleden en -Kamerleden wel expliciet een nieuw artikel opgenomen. Daarmee wordt het doen van naslag in de systemen een formele taak voor de AIVD. Maar altijd alleen nadat de partij eerst zelf onderzoek heeft gedaan en er daarna nog twijfel bestaat.
Lees meer over de naslag naar kandidaat-gemeenteraadsleden.
In de rubriek ‘Naar aanleiding van’ geeft de AIVD algemene duiding bij gebeurtenissen of berichten in de media die te maken hebben met het werk van de dienst.