Methodes voor omzeiling exportcontrole
Om de uitvoer en doorvoer van dit soort wapens in de gaten te houden, voert Nederland een exportcontrole- en wapenexportbeleid.
Nederland wil niet dat bedrijven met hun handel bijdragen aan de ontwikkeling van massavernietigingswapens of raketten. Landen van zorg gebruiken diverse methodes om de exportcontroles te omzeilen.
Valse eindgebruikers en eindgebruik
Verwervingsorganisaties maskeren de eindbestemming van goederen door gebruik te maken van dekmantelbedrijven, agenten en andere valse eindgebruikers, die soms alleen op papier bestaan. Bij chemicaliën bieden farmaceutische, cosmetische of gewasbeschermende toepassingen aannemelijke dekmantels.
Veel transacties die in potentie verdacht zijn, gaan op in omvangrijke orders voor de olie-industrie. Ook wetenschappelijke instellingen van landen van zorg worden in dit verband gebruikt om de indruk te wekken dat het om een civiele toepassing van goederen en kennis gaat (bijvoorbeeld in wetenschappelijk onderzoek).
Brokering
Een andere veel gebruikte methode is 'brokering' of tussenhandel. Hierbij doet een (op het eerste gezicht onverdachte) firma of tussenpersoon zich voor als bemiddelende instantie bij transacties tussen firma's voor de levering van militaire en/of 'dual-use'-goederen.
Een 'broker' kan een relatie zijn met wie u al jarenlang zaken doet, maar die in het eigen land wordt ingeschakeld voor de verwerving van goederen voor programma's van massavernietigingswapens.
Het kan echter ook gaan om diensten die een Nederlandse of een in Europa gevestigde bemiddelaar aanbiedt. De activiteiten lopen uiteen van aankopen en verkopen en het faciliteren van de overdracht, tot het onderhandelen zelf.
Verder hebben Europese lidstaten de mogelijkheid een verbod of vergunningplicht op te leggen aan een (tussen)handelaar als er aanwijzingen zijn dat zijn diensten (kunnen) bijdragen aan de ontwikkeling van massavernietigingswapens.
Documentfraude
Verwervingsorganisaties vullen soms met opzet transportdocumenten onjuist in of verstrekken valse eindgebruikersverklaringen aan de douane. Op die manier proberen zij goederen, bestemd voor massavernietigingswapens en overbrengingsmiddelen, ongemerkt de grens te laten passeren.
Zo is een geval bekend waarbij op de transportdocumenten computeronderdelen en reserveonderdelen stonden vermeld. Bij controle werden echter goederen aangetroffen die toegepast kunnen worden binnen de nucleaire wapenindustrie.
Transportroutes via tussenstations
Om de exportcontroles van exporterende en doorvoerlanden te omzeilen, kiezen landen van zorg steeds vaker voor ingewikkelde transportroutes.
Verwervingsorganisaties maken vaak gebruik van tussenstations in één of meerdere landen. Door deze laatste landen als 'land van bestemming' op te geven, proberen verwervingsorganisaties te verhullen dat de zending eigenlijk bestemd is voor een land van zorg. Dubai in de Verenigde Arabische Emiraten is bijvoorbeeld een bekend omslagpunt voor goederen met eindbestemming Iran.
Keuze voor eenvoudige apparatuur
Exportcontroles richten zich veelal op geavanceerde apparatuur. Landen van zorg nemen daarom soms genoegen met machines waarvan de technische specificaties net onder de grens van de vergunningplicht vallen.
Dit geldt bijvoorbeeld voor CNC-machines, die vele toepassingen hebben in de productie van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen. Afhankelijk van de technische specificaties kunnen dergelijke bewerkingsmachines dan ook exportvergunningplichtig zijn. Maar ook hoogwaardige machines die niet aan de gestelde specificaties voldoen, kunnen bruikbaar zijn voor bijvoorbeeld de productie van onderdelen voor centrifuges voor uraniumverrijking.
Immateriële technologieoverdracht
Onder immateriële technologieoverdracht* wordt hier verstaan 'de overdracht van specifieke informatie die bruikbaar is voor ontwikkeling, productie en inzet van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen'.
Landen van zorg streven ernaar om hun wetenschappelijke en technologische kennisniveau ook op dit terrein te actualiseren. Een evident voorbeeld is het (heimelijk) verzenden van ontwerptekeningen voor een uraniumverrijkingsfaciliteit naar bijvoorbeeld Iran, maar in de praktijk is immateriële kennisoverdracht vaak minder makkelijk te onderkennen. Kennismigratie kan hierbij een rol spelen wanneer buitenlandse studenten of wetenschappers in bijvoorbeeld Nederland essentiële kennis opdoen voor toepassing in een massavernietigingswapenprogramma in hun thuisland.
De niet-fysieke overdracht van software, kennis en technologie valt daarom onder dezelfde dual-use-exportbeperkingen als fysieke dual-use-goederen. Dat betekent dat ook voor de uitvoer van iets ontastbaars als kennis een exportvergunning noodzakelijk kan zijn. Daarbij geldt ook dat het digitaal opslaan van onderzoeksgegevens op een server buiten de Europese Unie (zoals bijvoorbeeld het geval is bij sommige commerciële cloud- en hosting-services) gezien wordt als uitvoer, en dus vergunningplichtig kan zijn.
Verder geldt dat technische bijstand in de vorm van trainingen een relatie kan hebben met programma's voor massavernietigingswapens en overbrengingsmiddelen. Doordat het betrekking heeft op dual-use-goederen valt ook dit soort dienstverlening onder de exportbeperkingen voor dual-use-goederen.
Het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Douane kunnen u verder helpen om te bepalen of er in uw geval sprake kan zijn van exportvergunningplichtige kennisoverdracht. Daarnaast ondersteunt het expertise- en adviesloket Kennisveiligheid van de Rijksoverheid kennisinstellingen bij het maken van keuzes op het gebied van internationale samenwerking. U vindt alle gegevens op de contactpagina in dit dossier.
* in vaktermen: Intangible Technology Transfer (ITT)
Ga terug naar Massavernietigingswapens.